PEMBENTUKAN MALAYSIA KHUSUS UNTUK SARAWAK

 

Pengenalan

Penulisan ini akan membincangkan mengenai reaksi pelbagai etnik di Sarawak terhadap pembentukan Malaysia pada tahun 1963. Ia akan dipecahkan kepada beberapa bahagian bagi memudahkan pembaca untuk memahami intipati kandungan kertas ini. Bahagian pertama kertas ini akan menyentuh mengenai idea tercetusnya penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman. Bahagian kedua akan menyentuh hal yang berkaitan dengan penyertaan Sarawak ke dalam Malaysia. Bahagian ketiga kertas ini akan menyentuh mengenai reaksi positif pelbagai etnik yang terdapat di Sarawak ini terhadap pembentukan Malaysia pada tahun 1963 dan bahagian keempat akan menyentuh mengenai reaksi negatif pelbagai etnik yang terdapat di Sarawak ini terhadap pembentukan Malaysia. Bahagian ini akan memperlihatkan secara ringkas berkenaan dengan idea tercetusnya penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman, tindakan yang telah diambil oleh Tunku Abdul Rahman dan usaha Tunku Abdul Rahman dalam merealisasikan hasratnya menubuhkan sebuah negara yang berdaulat digelar Malaysia.

Idea tercetusnya penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman

Idea tercetusnya penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman bermula apabila beliau telah membuat satu ucapan penting dalam majlis makan tengah hari  kepada Persatuan Wartawan-wartawan luar negeri di Asia Tenggara pada 27 Mei 1961. Beliau mencadangkan supaya Tanah Melayu digabungkan dengan Singapura, Brunei, Sabah dan Sarawak sebagai sebuah persekutuan yang dinamakan Malaysia. Hal ini demikian kerana beliau berpendapat bahawa penggabungan ini dapat mewujudkan sebuah kerajaan pusat yang kuat dan wilayah-wilayah itu dapat mencapai kemerdekaan yang diidamkan selama ini daripada jajahan British. Ucapan ini penting kerana ia disifatkan sebagai permulaan kepada pembentukan Malaysia. Tunku berpendapat Tanah Melayu yang telah diberikan kemerdekaan awal iaitu pada 31 Ogos 1957 tidak seharusnya berasingan dan bersendirian. Beliau berpendapat bahawa jalinan yang erat antara negara-negara serumpun seperti Singapura dan negeri-negeri wilayah Borneo haruslah ada untuk kestabilan ekonomi dan politik dan pada masa yang sama ia dapat menjadi pemangkin untuk membanteras ancaman komunis. Tambahan pula pada masa itu, masalah-masalah yang berkaitan dengan kaum juga merupakan salah satu sebab mengapa Tunku Abdul Rahman berhasrat untuk menubuhkan Malaysia. Hal ini demikian kerana dengan pembentukkan Malaysia ini, pertahanan dan pengurusan keselamatan yang berkesan dapat dijamin. Tunku Abdul Rahman juga berpendapat jika beliau tidak menggabungkan Semenangjung Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak, kemungkinan besar Sabah dan Sarawak akan dikuasai oleh Indonesia jika pihak British yang memerdekakan Sabah dan Sarawak. Tunku juga bersedia akan risiko yang bakal dihadapinya berkenaan dengan usaha beliau untuk menggabungkan Semenanjung Tanah Melayu dengan Sabah dan Sarawak. Oleh hal yang demikian, satu persidangan antara Tunku Abdul Rahman dan pegawai-pegawai British diadakan di Kuching pada 20 Oktober 1960.

Penyertaan Sarawak ke Dalam Malaysia

Walaubagaimanapun, ucapan yang disampaikan oleh Tunku Abdul Rahman berkaitan dengan penubuhan Malaysia menjadi isu yang hangat diperdebatkan di Borneo dan ia secara tidak langsung melahirkan pandangan-pandangan mengenai masa depan Borneo jika bergabung dengan Tanah Melayu. Tambahan pula, pandangan yang diberikan oleh pegawai-pegawai British di Sarawak sendiri kurang yakin akan penubuhan gagasan ini dengan memberi komen “not quite ready for such a major political initiative”. Sir Alex Waddell, Gabenor Sarawak sendiri kurang yakin dan menentang usaha gabungan Malaysia ini kerana beliau berpendapat bahawa Sarawak seharusnya terlebih dahulu menyiapkan diri sendiri sebelum melihat kepada Tanah Melayu dan Singapura yang lebih maju dalam pelbagai aspek jika dibandingkan dengan Sarawak pada masa itu. Melihat kepada keadaan ini, Sarawak dapat dilihat belum bersedia sepenuhnya untuk menghadapi perubahan yang bakal dilakukan dari sudut politik dan hal ini boleh dilihat melalui perundingan yang mengalami proses-proses yang sukar. Hal ini demikian kerana keadaan yang belum stabil yang disebabkan keadaan negara Asia Tenggara yang menghadapi ancaman komunis di beberapa buah negara seperti Indonesia, Singapura dan Tanah Melayu sendiri. Tindakan yang dibuat oleh Tunku Abdul Rahman ini di anggap tidak bersesuaian dengan keadaan semasa.

Reaksi Positif Pelbagai Etnik di Sarawak

Dengan termeterainya Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963, terdapat beberapa impak positif  yang dialami oleh penduduk di Sarawak. Impak positif dan negatif ini tidak dapat kita nak elakkan berikutan daripada segala yang kita lakukan pasti mempunyai kebaikan dan keburukan dan oleh itu kita haruslah bijak dalam memastikan kita akan dapat memaksimumkan kebaikan yang ada mahupun impak positif tersebut dan juga mengenal pasti cara untuk memastikan impak negatif yang wujud tersebut kita dapat kurangkan untuk kebaikan kita bersama. Terdapat beberapa impak positif dan impak negatif yang telah kami kenal pasti berkenaan dengan reaksi pelbagai etnik di Sarawak terhadap penubuhan Malaysia.

Antara impak positif hasil daripada Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 kepada rakyat dan negeri Sarawak ialah melalui perjanjian tersebut, Sarawak telah mencapai kemerdekaan daripada pihak British dengan lebih awal berikutan Sarawak pada masa itu masih diletakkan status sebagai negeri jajahan British. Hal ini kerana sekiranya Sarawak ingin mendapatkan kemerdekaan secara berasingan, berkemungkinan besar masa yang diambil untuk Sarawak mencapai kemerdekaan tersebut lebih lama berbanding jika Sarawak menyertai dan menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 dan pihak British akan memberikan kemerdekaan awal kepada Sarawak untuk menyertai North Borneo, Singapura dan Tanah Melayu bagi membentuk sebuah negara baru iaitu Persekutuan Malaysia. Pada tarikh 22 Julai 1963 merupakan tarikh kemerdekaan Sarawak bebas daripada jajahan penjajah pihak British dan pada tarikh ini juga kabinet kerajaan negeri Sarawak yang pertama telah ditubuhkan yang telah diketuai oleh Ketua Menteri yang pertama iaitu Tan Sri Datuk Stephen Kalong Ningkan. Oleh itu tidak dapat kita nafikan tindakan yang bijak telah dilakukan oleh pemimpin negeri Sarawak yang terdahulu dengan menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 tersebut untuk memastikan kita tidak akan lagi berada dibawah jajahan British di mana lebih satu abad kita telah dijajah oleh pihak British ini yang bermula sejak zaman pemerintahan James Brooke lagi. Impak mendapat kemerdekaan yang lebih awal daripada pihak British tersebut telah menyebabkan rakyat Sarawak mendapat satu suasana kepimpinan daripada rakyat tempatan sendiri untuk mentadbir Sarawak pada masa itu. Suasana pentadbiran yang baru ini yang tidak lagi dikawal oleh orang luar seperti penjajah British ini akan lebih memudahkan rakyat Sarawak untuk mengemukakan pendapat mereka untuk bersama sama membangunkan Sarawak ke arah yang lebih baik. Walaupun pada mulanya masyarakat di Sarawak menunjukkan reaksi yang kurang baik terhadap pembentukan Malaysia ini, tetapi masyarakat yang ada di Sarawak yakin akan penubuhan Malaysia ini yang melibatkan Semenanjung Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak. Masyarakat Sarawak yakin akan penubuhan ini kerana Semenanjung Tanah Melayu mempunyai Perlembagaan mereka sendiri yang digunakan untuk memerintah sejak kemerdekaan Tanah Melayu pada tahun 1957.

Selain itu, untuk menjaminkan kepentingan dan hak kaum Bumiputera di Sarawak terus terjamin merupakan antara salah satu impak positif yang boleh kita dapat hasil daripada menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963. Hal ini kerana jika hanya Persekutuan Tanah Melayu dan Singapura sahaja yang membentuk gabungan antara dua wilayah ini, maka yang akan mendominasi negara ialah kaum Cina dan ianya akan menyukarkan untuk pihak kerajaan untuk memastikan kebajikan masyarakat Bumiputera terus dijaga berikutan hilang majoriti penduduk bumiputera dalam negara. Oleh itu, pentingnya gabungan daripada Sarawak dan North Borneo pada masa itu untuk memastikan majoriti penduduk Bumiputera dalam negara baharu yang bakal diwujudkan tersebut dapat direalisasikan kerana mudah untuk pemimpin negara menjaga kebajikan dan hak mereka. Jika adanya gabungan daripada Sarawak dan North Borneo maka jumlah penduduk Bumiputera pada masa itu adalah sebanyak 46.3%, sementara orang Cina menjadi 42.4%. Ini bermaksud untuk menjamin kedudukan orang Melayu dan Bumiputera tidak terancam, kemasukkan North Borneo dan Sarawak membolehkan kumpulan Melayu dan Bumiputera kekal sebagai kumpulan terbesar. Impak yang dapat diperolehi oleh penduduk Sarawak sekiranya Kumpulan Melayu dan Bumiputera ini memiliki kumpulan yang besar ialah rakyat yang berada di Sarawak akan dipastikan hak dan kebajikan mereka sebagai penduduk bumiputera akan sentiasa terus diberi jaminan oleh pihak Kerajaan Persekutuan yang bakal memerintah setelah penggabungan beberapa wilayah ini yang bakal membentuk Pesekutuan Malaysia. Hak dan kebajikan mereka sebagai bumiputera yang dimaksudkan adalah dari segi agama, bahasa dan kedudukan mereka sebagai bumiputera itu sendiri.

Menggariskan beberapa perkara mengenai perlindungan hak dan autonomi sebelum bersetuju menyertai Persekutuan Malaysia antara impak kesan positif hasil daripada menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 ini kepada rakyat Sarawak. Sarawak dan North Borneo juga telah menggariskan beberapa hal yang dipanggil Perkara 18 bagi Sarawak dan Perkara 20 bagi Sabah dan intipati perkara-perkara ini dimasukkan di dalam Perjanjian Malaysia 1963. Intipati Perkara 18/20 ini dilakukan bagi melindungi hak dan autonomi rakyat Sarawak dan Sabah selepas pembentukan Gagasan Malaysia kelak. Antara kandungan Perkara 18 yang termaktub dalam perjanjian tersebut ialah dari segi Agama. Dalam perlembagaan Persekutuan, Agama Islam merupakan Agama Rasmi bagi Persekutuan Malaysia namun sementara itu di Sarawak tidak mempunyai sebarang Agama Rasmi. Dari sudut kuasa imigresen pula, pegawai imigresen Sarawak diberikan kuasa khas untuk mengawal ke atas imigresen ke mana-mana bahagian malaysia daripada luar hendaklah berada dalam kuasa kerajaan persekutuan tetapi kemasukan ke Sarawak hendaklah juga mendapat kebenaran daripada kerajaan negeri. Kerajaan persekutuan tidak boleh membatalkan kemasukan sesiapa ke Sarawak untuk tujuan kerajaan negeri kecuali atas alasan keselamatan yang kukuh. Sarawak hendaklah mempunyai kawalan yang tidak terbatas terhadap pergerakan manusia, kecuali kakitangan kerajaan Persekutuan. Melalui beberapa impak positif yang telah kita dapat lihat hasil daripada pemimpin kita yang terdahulu menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 ini, dapat kita nyatakan dengan berani bahawa reaksi yang positif dapat ditunjukkan oleh rakyat Sarawak berikutan manfaat yang mereka telah peroleh tersebut memang untuk memastikan kebajikan mereka sentiasa terjaga oleh pemimpin tempatan seperti contoh melalui Perkara 18 tersebut yang telah menggariskan beberapa perkara seperti Agama, Bahasa, Perlembagaan, Imigresen dan sebagainya untuk memastikan rakyat Sarawak mempunyai hak dan autonomi mereka sendiri dalam perkara yang telah digariskan tersebut.

Reaksi Negatif Pelbagai Etnik Di Sarawak

Namun begitu, terdapat juga beberapa impak negatif yang dialami oleh Sarawak hasil daripada menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 ini. Antaranya ialah dari segi aspek perkongsian faedah dan sumber ekonomi yang ada. Perkara ini berikutan disebabkan oleh Sarawak mempunyai kekayaan sumber hasil bumi yang banyak dan jika diterokai dan diurus dengan baik, maka sumber kekayaan ini boleh meletakkan Sarawak antara negara yang terkaya di dunia. Sebagai contoh sumber petroleum dan gas yang ada diluar perairan Sarawak merupakan antara yang mempunyai kualiti yang terbaik dan juga kuantiti yang banyak dan bukan itu sahaja, kekayaan sumber alam seperti hutan yang tebal menjadikan Sarawak antara pengeluar dan pembekal kayu balak di seluruh dunia. Bukan hanya pembekal kayu balak sahaja, namun kekayaan sumber flora dan fauna yang lain turut boleh menjadikan Sarawak antara negara yang menjadi tumpuan pengkaji seluruh dunia untuk membuat kajian mereka dan ini secara tidak langsung boleh memacu ekonomi Sarawak ke arah yang lebih tinggi. Namun begitu, hasil daripada pemimpin kita yang terdahulu menandatangani Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 ini, maka gabungan beberapa wilayah yang telah membentuk Persekutuan Malaysia pada masa ini telah menyebabkan sumber dan hasil yang kita ada serta perolehi terpaksa dibahagi berikutan pemusatan kuasa telah berlaku. Oleh itu, segala hasil dan pendapatan yang Sarawak miliki akan dikutip dan dikumpulkan di kerajaan persekutuan untuk dibahagikan kepada mana-mana negeri yang memerlukan dana dan bajet bagi membangunkan sesebuah negeri. Namun kita tidak dapat menyalahkan pemimpin yang terdahulu berikutan keputusan yang telah dilakukan berikutan mereka mempunyai pendirian dan pandangan yang tersendiri pada masa itu untuk memastikan Sarawak berada pada tahap yang lebih baik pada masa akan datang.

Cadangan penyertaan Sarawak dalam menyertai pembentukkan  Persekutuan Malaysia 1963  telah mengundang pelbagai reaksi dalam kalangan penduduk di Sarawak. Seperti yang kita ketahui, Sarawak yang terdiri daripada pelbagai suku kaum dan etnik sudah pastinya terkesan dengan cadangan tersebut. Disini kita akan melihat reaksi negatif etnik Sarawak terhadap Pembentukkan Persekutuan Malaysia 1963.  Sebelum  Tunku  Abdul  Rahman mengumumkan  persetujuan  penubuhan  Malaysia,  di Sarawak  hanya  terdapat  dua  buah  pertubuhan  politik  iaitu  Parti  Bersatu  Rakyat Sarawak  (SUPP)  pimpinan  Ong  Kee  Hui  yang  majoritinya  penduduk  Cina  dan  Parti Negara  Sarawak  (PANAS)  dipimpin  oleh  Dato  Bandar  Abang  Haji  Mustapha  yang ahlinya  terdiri  daripada  orang  Melayu . Kemudian  orang  Iban  pula  menubuhkan  Parti Kebangsaan  Sarawak  (SNAP)  di  bawah  pimpinan  Stephen  Kalong  Ningkan.  Setelah pengumuman  dibuat  parti-parti  politik  di  Sarawak  mula  berkembang  dengan  hebatnya seperti  Barisan  Rakyat  Jati   Sarawak  (BERJASA)  dipimpin  oleh  Abdul  Rahman  Yaakub dan  Abdul Talib Mahmud.

Melihat kepada reaksi negatif yang ditunjukkan oleh rakyat Sarawak, sudah pasti akan menimbulkan persoalan apakah faktor-faktor yang mendorong mereka menolakan penyertaan Sarawak dalam pembentukkan Persekutuaan Malaysia 1963?. Oleh itu mari kita lihat faktor-faktor yang menyebabkan rakyat Sarawak menolak penyertaan Sarawak dalam pembentukkan Malaysia 1963. Faktor pertama yang mengundang reaksi negatif rakyat Sarawak adalah bimbang dengan bentuk penjajahan baharu ke atas Sarawak. Kebimbangan ini telah disuarakan oleh  Parti  Bersatu  Rakyat Sarawak  (SUPP). Menyingkap kepada sejarah parti tersebut yang ditubuhkan pada 12 Jun 1959, pada awalnya diasaskan oleh Ong Kee Hui, Stephen Yong dan Song Thian Check dan dikuasai oleh orang-orang Cina serta merupakan parti berhaluan kiri. Mereka beranggapan bahawa cadangan menggabungkan Sarawak dalam Persekutuan  Malaysia merupakan medium baharu penjajahan ke atas Sarawak. Kebimbangan ini telah didengari oleh Tunku Abdul Rahman Putra Al Haj, menyebabbkan beliau mengeluarkan kenyataan melalui Malaysia Solidarity Consultative Committee (MSCC) bahawa Kuala Lumpur tidak berhasrat untuk „menjajah‟ wilayah-wilayah di Borneo seperti tanggapan sesetengah pihak. Beliau juga telah mengadakan lawatan ke Sarawak pada Jun 1961 bagi merungkai masalah yang timbul pada masa tersebut. Akan tetapi, SUPP tetap menolak dan tidak bersetuju untuk bergabung membentuk Parti Perikatan Sarawak dan menyokong usaha untuk mempercepat kemerdekaan Sarawak. Hal ini kerana ramai anggota-anggota SUPP bersikap militan dan agak condong kepada komunism. 

Selain itu, antara faktor yang menimbulkan reaksi negatif terhadap penyertaan Sarawak dalam Pembentukkan Malaysia 1963 adalah disebabkan oleh kebimbangan sekiranya penyertaan dalam Persekutuan Malaysia akan menyebabkan orang Melayu dan Peribumi akan hilang identitinya. Perkata ini telah disuarakan oleh  oleh Stephen Ningkan, pemimpin Sarawak National Party (SNAP) dan Barisan Rakyat Jati Sarawak (BARJASA). Situasi pada masa tersebut melahirkan reaksi politik yang dramatik apabila kepentingan-kepentingan kaum mula menjadi agenda utama kepada organisasi danpertubuhan politik. Parti-parti berasaskan komunal menunjukkan tidak ada sifat “penyatuan” dimana setiap parti terpisah berdasarkan garisan etnik, kelas dan komunal. Inteligensia Melayu di Sarawak yang merasa tidak sabar dengan pendekatan konservatif pemimpin Parti Negara Sarawak (PANAS) mengambil langkah drastik apabila keluar dan menubuhkan Barisan Rakyat Jati Sarawak (BARJASA) yang menentang pandangan PANAS yang dilihat lebih pro-Malaysia yang disifatkan sebagai satu usaha untuk menjaga dan melindungi golongan kelas aristokrat konservatif dalam parti. Merujuk kepada awal PANAS yang merupakan parti politik yang kedua di Sarawak, selepas SUPP, dan dianggotai oleh rakyat berbilang kaum terutamanya Melayu, Iban, Ridayah, Melanau, sebilangan bumiputera yang lain dan juga orang-orang Cina. Sebagai pangasas parti ini bersama-sama adiknya, Abang Othman serta Abang Ikhwan Zainie dan beberapa orang yang lain, Datu Bandar Abang Haji Mustapha telah dipilih menjadi pengerusinya yang pertama. Pada keseluruhannya parti ini adalah  parti orang-orang Melayu yang condong kepada kebumiputeraan. Kebanyakkan pemimpin-pemimpinnya adalah pegawai-pegawai kerajaan yang terdiri dari orang-orang Melayu yang menyokong Penyerahan Sarawak dari keturunan Raja Brooke kepada Tanah Jajahan British pada 1 Julai, 1946. Penubuhan Parti Negara Sarawak ini adalah untuk menghadapi SUPP (Sarawak United People's Party) Akan tetapi, berlakunya perpecahan dalam anggota parti apabila wujudnya idea penyertaaan Sarawak dalam Pembentukkan Malaysia. Hal ini kerana PANAS dilihat seolah-oleh menyokong penyertaan Sarawak dalam Pembentukkan Malaysia 1963. Hal ini tidak dipersetujui oleh anggota parti menyebabakan mereka keluar parti dan menubuhkan parti baharu yang diberi nama Barisan Rakyat Jati Sarawak (BARJASA). Parti BARJASA bersama-sama Parti SNAP dalam memperjuangkan hak kaum masing-masing. Namun kedatangan Tunku Abdul Rahman bagi menjelaskan tujuan sebenar Pembentukkan Malaysia telah mengubah pendirian mereka dan akhirnya menerima cadangan Pembentukkan Malaysia dan bersetuju untuk bergabung membentuk Parti Perikatan Sarawak.

Selain itu, reaksi negatif yang ditunjukkan oleh Sarawak boleh dilihat daripada parti politik itu sendiri, Parti Rakyat Sarawak Bersatu (SUPP) merupakan salah satu parti utama yang menentang pembentukan Malaysia ini. Hal ini demikian kerana jika dilihat dari logik akal, proses pembentukkan Malaysia ini hanyalah sebagai pemindahan kuasa yang dipegang British kepada negeri lain. Parti Rakyat Sarawak Bersatu (SUPP) juga dilihat tidak ingin menerima terma yang dikemukan oleh Tanah Melayu iaitu kedudukan Islam sebagai agama rasmi dan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi. Mereka berpendapat bahawa bahasa rasmi yang seharusnya digunakan adalah bahasa Inggeris, bukan bahasa Melayu. Manakala dari segi agama, mereka berpendapat bahawa agama Islam sebagai agama rasmi di Sarawak kurang sesuai memandangkan di Sarawak itu sendiri terdiri daripada pelbagai etnik. Jika agama Islam dijadikan sebagai agama rasmi di Sarawak, hal ini berkemungkinan mencetuskan kemarahan pelbagai etnik pada masa itu kerana kebanyakkan mereka tidak menganuti sebarang agama atau beragama seperti Kristian dan Buddha.

Akhir sekali,antara faktor yang menyebabkan mengapa wujudnya reaksi negatif dalam kalangan etnik di Sarawak terhadap menyertai Pembentukkan Malaysia adalah disebabkan oleh  ada pihak yang beranggapan ekonomi Sarawak dikuasai oleh Kerajaan Pusat. Hal Ini demikian kerana Sarawak sememangnya kaya dengan sumber asli dan hasil buminya. Hal ini menyebabkan beberapa parti kurang bersetuju dan ada yang menuntut  supaya Sarawak merdeka terlebih dahulu sebelum menyertai gagasan tersebut. Namun, hal ini sekali lagi berubah ketika Tungku Abdul Rahman Putra Al Haj mengadakan lawatan ke Sarawak. Beliau berjaya memujuk rakyat Sarawak untuk menerima penyertaan Sarawak bagi membentuk Malaysia. Beliau menepis dakwaan serta tanggapan sesetengah pihak yang mengatakan pergabungan Sarawak dan Tanah Melayu adalah untuk mengeksploitasi sumber-sumber wilayah tersebut. Beliau menjelaskan, gabungan ini akan memperkuatkan mereka serta segala kepentingan penduduk akan dilindungi oleh perlembagaan. Pandangan serta perbincangan ini dilihat telah memberi kesan positif dan nada pemimpin Sarawak telah mula berbeza berbanding sebelumnya. Segala usaha untuk „menjual‟ dan member keyakinan kepada pemimpin Sarawak mula menampakkan hasil yang memberangsangkan pada awal tahun 1962 apabila delegasi dari Borneo mula melihat cadangan Malaysia sebagai jalan terbaik. Delegasi Borneo dalam MSCC yakin bahawa perlembagaan yang akan diwujudkan bukan sahaja akan melindungi kepentingan penduduk asli tetapi juga keyakinan bahawa pembangunan ekonomi dan sosial akan dapat dilaksanakan dengan kadar yang lebih pantas di bawah Malaysia. Mememtik laporan pada bulan Januari 1962, Sarawak telah mengeluarkan laporan mengenai kelebihan-kelebihan menyertai Malaysia. Berdasarkan laporan ini yang menyatakan, “Ia akan menjadi sangat sukar dan sangat mahal untuk Sarawak, dengan populasi kecilnya berdiri sendiri sebagai wilayah bebas” .

Kesimpulannya, penyertaan Sarawak dalam Pembentukkan Malaysia 1963 sememangnya menimbulkan pelbagai reaksi negatif penduduk setempat. Hal ini demikian kerana kebanyakkan penduduk di Sarawak berpendapatkan bahawa kepentingan rakyat iaitu ekonomi dan kepentingan etnik itu sendiri akan tergugat seandainya Sarawak menyertai Malaysia. Namun, tindakkan bijak pemimpin pada masa tesebut iaitu, Tunku Abdul Rahman Putra Al Haj telah berjaya menambat hati serta mengubah tanggapan penduduk serta pemimpin-pemimpin parti yang pada mulanya  menentang namun akhirnya menyokong. Sokongan tersebut akhirnya berjaya membentuk sebuah perikatan yang dinamakan Parti Perikatan Sarawak. Meraka menyokong usaha tersebut atas alasan untuk mempercepat kemerdekaan Sarawak, meningkatkan pelaburan dan perkembangan industri pertanian, mengimbangi jumlah dan kadar pertumbuhan kaum di Sarawak. Dengan sokongan yang diberikan akhirnya Sarawak telah bersetuju untuk bersama-sama dalam proses pembentukan Malaysia. Di sini, dapat lah kita ringkaskan bahawa perancangan yang rapi merupakan kunci kepada kejayaan. Hal ini harusalah dicontohi oleh pemimpin- pemimpin pada masa akan datang agar mampu membina Malaysia ke arah yang lebih gemilang.

Kesimpulan

Berdasarkan kepada keseluruhan perbincangan, dapat dirumuskan bahawa idea tercetusnya penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman mengundang pelbagai reaksi dalam kalangan masyarakat pelbagai etnik di Sarawak. Hal ini demikian kerana seperti yang diketahui umum, penduduk Sarawak itu sendiri tidak mahu kehilangan hak-hak yang ada pada mereka. Proses pembentukan Malaysia juga mengalami proses yang rumit kerana Sarawak tidak mahu kehilangan statusnya sebagai sebuah negara, malahan walaupun Sarawak akan menjadi negeri, penduduk Sarawak mahu negeri Sarawak diiktiraf dan sama taraf dengan Tanah Melayu.  Tempoh penubuhan Malaysia dengan Sarawak dan Sabah walaubagaimana pun mengambil masa yang singkat tetapi kompleks. Walaupun pada mulanya Sarawak menunjukkan reaksi negatif terhadap penggabunggan ini, tetapi masyarakat Sarawak meletakkan sepenuh kepercayaan kepada Tunku Abdul Rahman untuk memerintah. Hal ini demikian kerana, Tanah Melayu sendiri sudah mempunyai Perlembagaan yang digunakan semenjak Tanah Melayu merdeka lagi iaitu pada tahun 1957. Dapat lah disimpulkan bahawa penubuhan Malaysia dengan penggabungan Sabah dan Sarawak melalui proses yang tersusun dari segi perancangan dan pelaksanaannya. Walaupun terdapat pelbagai reaksi negatif yang ditunjukkan masyarakat Sarawak pada ketika itu, penentangan yang dikemukan itu tidak dapat menghalang kepada penubuhan Malaysia. Malaysia secara rasminya ditubuhkan pada 16 September 1963.